Gdy spadkodawca sporządza testament, może on dokonać rozporządzenia
składnikami swojego majątku na kilka różnych sposobów. Najbardziej
oczywistym jest powołanie określonej osoby lub osób do spadku – kilku osób
w częściach ułamkowych, lub jednej do całości majątku. Możliwe jest jednak
zawarcie w testamencie dodatkowego postanowienia, które określane jest jako
„zapis”. Dodatkowo, odróżnić należy zapis zwykły od windykacyjnego – czym
różnią się te instytucje ?
Na wstępnie należy odróżnić pojęcie spadkobiercy, zapisu zwykłego oraz
windykacyjnego. Spadkobiercą jest osoba, którą została powołana do spadku,
natomiast osoba, na rzecz której dokonano zapisu posiada status zapisobiercy.
Zapis zwykły, uregulowany w art. 968 kodeksu cywilnego polega na tym, że
spadkodawca zobowiązuje w testamencie (w tym przypadku nie ma znaczenia forma
testamentu) spadkobiercę do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na
rzecz oznaczonej osoby. Co jest charakterystyczne – zapisobierca, w odróżnieniu od
spadkobiercy nie staje się np. właścicielem zapisanej rzeczy w chwili otwarcia
spadku (czyli w chwili śmierci spadkodawcy), a uzyskuje jedynie prawo do żądania
od spadkobiercy przeniesienia własności tej rzeczy.
Na przykład, jeżeli w testamencie zapisano zapisem zwykłym (czyli zobowiązano
spadkobiercą do wydania zapisobiercy) oznaczoną nieruchomość, to zapisobierca po
otwarciu spadku (oraz po ogłoszeniu testamentu) powinien zażądać od spadkobiercy
dopełnienia czynności niezbędnych do przeniesienia własności zapisanej
nieruchomości, co będzie wymagało oczywiście formy aktu notarialnego. Jeżeli
spadkobierca tego nie uczyni, to zapisobierca może wytoczyć przeciwko
spadkobiercy powództwo o wykonanie zapisu.
Inaczej jest w przypadku zapisu windykacyjnego, który może zostać ustanowiony
wyłącznie w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego. Zapis
windykacyjny polega na tym, że zapisobierca nabywa własność oznaczonej rzeczy
już z chwilą otwarcia spadku, nie musi więc dochodzić wykonania zapisu od
spadkobiercy, by doszło do przeniesienia własności rzeczy zapisanej zapisem
windykacyjnym.
Co jest istotne – w przypadku zapisu zwykłego zapisobierca powinien zwrócić
szczególną uwagę na termin przedawnienia roszczenia z tytułu zapisu, które wynosi
5 lat od dnia wymagalności zapisu (co do zasady datą wymagalności jest moment
ogłoszenia testamentu).
Przedawnienie przy instytucji zapisu zwykłego jest bardzo istotną różnicą w stosunku
do powołania do spadku, bowiem przy powołaniu do spadku (inaczej niż przy zapisie
zwykłym) nie istnieje ograniczenie czasowe przy żądaniu ustalania statusu
spadkobiercy – np. w trybie art. 679 kpc, możliwe jest uchylenie lub zmiana
postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku nawet po wielu latach od jego
wydania.
